جهان نیازمند رستگاری نیست

نگاهي به «چگونه نيچه بخوانيم»نوشته كيت انسل پيرسون *

جهان نيازمند رستگاري نيست

فرناز معيريان

«كاويدن تمامي قلمرو روح مدرن، جست‌وجو در همه كنج‌هايش- بلندپروازي من، شكنجه و سعادت من اين است.»

(نيچه، ۱۸۸۷)

اساساً چرا بايد نيچه خواند؟ نه از آن رو كه وي از شاخص‌ترين چهره‌هاي انديشه قرن نوزدهم است بلكه ادبيات و فلسفه قرن بيستم وامدار ايده‌ها و نظرات اوست. شايد بزرگ‌ترين الهام‌گيرنده از نيچه، كافكا باشد اما ژرژ باتاي، آندره ژيد، آندره مالرو، توماس‌ مان، آلبر كامو، سارتر و... نيز وامدار آرا و نظرات او هستند. از اين رو «چگونه نيچه بخوانيم» دريچه مناسبي است براي ورود به حوزه مطالعه انديشه‌هاي نيچه. كتاب از ادبياتي روان بهره مي‌برد كه در دام پيچيده‌گويي و بازي‌هاي كلامي نمي‌افتد و با استفاده از آراي خود نيچه به شرح و بسط افكار اين فيلسوف مي‌پردازد. كتاب در ۱۰فصل نگاشته شده است و نقل‌قول‌هايي از كتاب‌هاي نيچه از جمله دانش شاد، چنين گفت زرتشت و تبارشناسي اخلاق آورده شده و برخلاف كتاب‌هاي آشنايي با انديشمندان، صفحات زيادي را صرف معرفي و زندگينامه شخصي نيچه نكرده است. مبنا و زيرساخت كتاب بر نوشته‌ها و گزين‌گويه‌هاي نيچه بنا شده است.

در دهه‌هاي پس از جنگ جهاني دوم نيچه‌پژوهان بزرگ از جمله كافمن تلاش بسياري كردند تا تصويري را كه نازيسم از نيچه ساخته بهبود بخشند. مخاطب با مطالعه «چگونه نيچه بخوانيم» غرق در دنياي فيلسوفي مي‌شود كه شايد در ابتدا تصويري هيولاگونه از او داشته است؛ آري سازنده «فراانسان». رفته‌رفته مخاطب حس مي‌كند نيچه نه يك فيلسوف رواني و طرفدار نسل‌كشي و جنگ كه بيشتر شيفته «ديونيسوس» است. نيچه «ديونيسوس» را مسيح‌وار جلوه مي‌دهد و از مفاهيم يزدان‌شناسانه‌اي چون نجات استفاده مي‌كند. «براي نيچه جهان بازي تراژيك متضادها است كه هيچ نجاتي نمي‌شناسد و نيازمند هيچ رستگاري نيز نيست.» (از متن كتاب) نيچه آرمان زهد را به دليل ناراستي‌اش سرزنش مي‌كند، زيرا بر چيزي مايه صرف مي‌كند كه بنا بر فرض والاتر و نژاده‌تر است اما در حقيقت و به سادگي، برهم‌نهادش انرژي و قدرت‌هاي زندگي است كه اين آرمان از تصديق و بازشناسي آنها سر باز مي‌زند. (ذات خواهش خود را نمي‌شناسد.) از نظر آلن بديو سخن آخر نيچه يعني «ديونيسوس در برابر مصلوب» سياستي بنيانگذارانه و اساسي است (كه تفكر فلسفي به دنبال آن كشيده شده و حتي قرباني آن مي‌شود). بديو مي‌گويد: «مشكل چنين سياستي آن است كه ميان آنچه واقعي و آنچه پيشگويانه است تفاوتي نمي‌گذارد. اين رخداد صرفاً خود را اعلام مي‌دارد و بماهو، در دايره‌هاي اعلان خيال‌پرورانه خود گير مي‌افتد.» (از متن كتاب)

از اين رو است كه مخالفت او با كاپيتاليسم صرفاً مخالفتي رمانتيك است. از چند جنبه كليدي نيچه يك ايده‌آليست و اخلاق‌باور باقي مي‌ماند.

بنابراين در اوضاعي كه مك‌دونالد فضاي روح جامعه را تسخير كرده بازگشت به «ديونيسوس» در واقع بازگشت به انديشيدن، ادبيات و هنر است.

«من مطلقاً يك لولو نيستم و نه هيولاي اخلاق- من حتي طبيعتي متضاد با انواعي از بشرم كه تاكنون مفتخر به پاك‌دامني بوده‌اند.» (نيچه، اينك انسان، پيشگفتار۱ و ۲)

* چگونه نيچه بخوانيم / نوشته: كيت انسل پيرسون/ ويراستار مجموعه: سايمون كريچلي

/ مترجم: ليلا كوچك‌منش/ انتشارات: رخداد نو/ قيمت: ۳۰۰۰ تومان

0 نظر:

ارسال یک نظر