در ستایش تجربه

نگاهي به «هنر اجرا» رزلي گلدبرگ

در ستايش تجربه

امين عظيمي

فقدان ارتباط زنده و پويا ميان فضاي حرفه‌اي تئاتر و اجرا در كشور ما با دستاوردهاي پژوهشي كه اغلب در قالب ترجمه به بازار نشر عرضه مي‌شود، سبب شده است انتشار هر كتاب تازه‌اي در اين زمينه بار ديگر اين پرسش را به اذهان متبادر كند كه چگونه مي‌توان شاهد تعاملي تاثيرگذار ميان تجربيات زنده تئاتري و كنش پژوهشگري بود؟! نبود چنين ارتباطي از يك سو ريشه در بدبيني كارگردانان تئاتر به پژوهش‌سازي‌هاي برخي نويسندگان پركار سال‌هاي اخير و از سوي ديگر ريشه در تنبلي، سطحي‌نگري، سهل‌گيري و كرختي كارگرداناني دارد كه فعاليت هنري خود را در حد يك رفتار روزمره فاقد كشف و كنش و تنها با انگيزه بقا در عرصه پرآسيب تئاتر ما دنبال مي‌كنند. از اين رو هنگامي كه پژوهشي ارزنده همچون «هنر اجرا» رزلي گلدبرگ به چاپ مي‌رسد جامعه تئاتري با بي‌توجهي به آن به روند ارزشمند تجربه‌گري در تئاتر جهان پشت مي‌كند و بر مسند اين روحيه غريب ايراني مي‌نشيند كه ما خودمان بايد همه چيز را از نو كشف كنيم! و از آنجايي كه هيچ‌گاه شرايط لازم براي شكل گرفتن جرياني كنش‌مند و دامنه‌دار همچون فعاليت‌هاي آزمايشگاهي و كارگاهي در اين حوزه وجود ندارد، ديگر عجيب نيست كه ما هر روز بيشتر و بيشتر در قلمرو تئاترمان درجا بزنيم. چاره چيست؟ عادت بر كژمداري نيز به بخشي از روزمرگي اهالي تئاتر ما بدل شده است، در سال‌هاي اخير تجربه‌گرايي، تئاتر تجربي و مباحث مربوط به حوزه اجرا در كشور ما به بازي‌اي بي‌سروته و فاقد پشتوانه‌هاي تئوريك بدل شده است و تنها مي‌توان ردي از آن را گاه در مطبوعات يا كتاب‌هاي تازه طبع‌شده گرفت. از اين رو به نظر مي‌رسد معرفي كتابي در حد و قواره «هنر اجرا» براي گروهي ناشناخته از مخاطبان خوش بيايد كه احتمالاً ارتباط چنداني با روح حاكم در تئاتر ما ندارند.

معدود آثار ارزشمندي در حوزه مباحث مربوط به هنر اجرا، تا به امروز در كشور ما به چاپ رسيده است. يكي از شاخص‌ترين آثار موجود در اين زمينه كتاب «نظريه اجرا»ي ريچارد شكنر است كه پيوندي خلاقانه ميان هنرهاي اجرايي و نظريه انتقادي ايجاد كرده است. شكنر در اين كتاب، رشته‌ها، فرهنگ‌ها و تاريخ‌هاي مختلف را درمي‌نوردد تا از طريق توضيح برخي از بنيادي‌ترين نمادها و آيين‌هايي كه آدمي به وسيله آنها جهان را معنادار ساخته است، به تعريفي تازه از هنر اجرا و نسبت‌هاي تئاتر با آن دست يابد. اما «رزلي گلدبرگ» در كتاب خويش «هنر اجرا» تلاش مي‌كند با ترسيم سيري تاريخي از تجربيات هنرمندان حوزه اجرا بين سال‌هاي دهه 20 ميلادي تا پايان قرن بيستم، مخاطب را در برابر مروري فوري از شاخص‌ترين دستاوردهاي اين حوزه قرار دهد. اگر كتاب شكنر را به عنوان پژوهشي تعيين‌كننده در تبيين مفاهيم تئوريك هنر اجرا در نظر آوريم، مي‌توان اثر گلدبرگ را به عنوان ضميمه‌اي از تجربيات عيني هنرمندان در طول يك قرن اخير به شمار آورد كه ذهن مخاطب را هر چه بيشتر با موضوع هنر اجرا درگير مي‌كند. او با واكاوي حضور و تاثير فتوريست‌ها، دادائيست‌ها و سوررئاليست‌ها در هنر اجرا، بحث خويش را به تجربيات مكتب باهاوس، شركت ليوينگ آرت بين سال‌هاي 1933 تا 1970 و در نهايت هنر آرا و توليد رسانه‌اي از سال 1968 تا سال 2000 معطوف مي‌كند. يكي از نكات برجسته كتاب، وجود تصاوير متعددي از هر يك از اين تجربيات اجرايي است كه مي‌تواند مخاطب را در درك هر چه بهتر فضاي چنين آثاري ياري برساند و نيز نمايه پاياني كتاب كار را براي مطالعات موردي آسان كرده است. با آنكه ترجمه اين اثر چندان روان نيست و مترجم مي‌توانست براي رسيدن به زباني پالوده‌تر كتاب را ويرايش كند اما در مجموع مي‌توان «هنر اجرا» را به عنوان يكي از كتاب‌هاي نادر انتشارات نمايش به شمار آورد كه بر اساس نيازهاي مخاطبان به چاپ رسيده است و نه ضرورت‌هاي مديريتي و دستوري چنين نهادهايي. رزلي گلدبرگ، نويسنده، منتقد هنري، تاريخدان و پژوهشگر پرسابقه‌اي است. او اين كتاب را براي نخستين بار در سال 1979 به چاپ رساند و پس از فترتي 32ساله، ويرايش تازه‌اي از آن را كه اوج و فرودهاي هنر اجرا را تا پايان قرن بيستم دنبال مي‌كرد در سال 2001 عرضه كرد. اين كتاب امروزه به عنوان يكي از آثار كليدي براي تدريس هنر اجرا در دانشگاه‌هاي جهان شناخته مي‌شود و تا به امروز به زبان‌هاي چيني، كرواتي، فرانسوي، ژاپني، كره‌اي، پرتغالي و اسپانيايي ترجمه شده است. گلدبرگ متولد دوربان در آفريقاي جنوبي است. او در رشته علوم سياسي و هنرهاي زيبا در دانشگاه ويتز ژوهانسبورگ و همچنين در رشته تاريخ هنر در لندن تحصيل كرده است و به عنوان مدير كالج سلطنتي هنر لندن، نمايشگاه‌ها و كنفرانس‌هاي متعددي در مورد هنر اجرا برگزار كرده است. او با دعوت از مارينا آبراموويچ، برند و هيلا بچر، كريستيان بولتانسكي، برايان انو، پي‌ير مانزوني، آنتوني مك‌كال و... فضاي مناسبي براي اجرا و پژوهش در زمينه فعاليت‌هاي اجرايي در اين زمينه در كالج سلطنتي هنر لندن ايجاد كرده است. او در سال 2001 تهيه‌كنندگي اجراي مالتي‌مدياي «منطق‌الطير» را كه توسط شيرين نشاط كارگرداني شد بر عهده داشت. در اين اجرا سوسن ديهيم به عنوان خواننده و آهنگساز با نشاط و گلدبرگ همكاري مي‌كرد. اين اثر تا سال 2004 بارها در نقاط مختلف جهان اجرا شد. گلدبرگ از سال 1978 تا به امروز در دانشگاه‌هاي نيويورك، كلمبيا، كيوتو، ييل، موزه گوگنهايم، گالري تيت در لندن و... به تدريس و ايراد سخنراني در مورد هنر اجرا پرداخته است و آثار ارزشمند ديگري نيز در اين زمينه در دست چاپ دارد.

هنر اجرا

نويسنده: رزلي گلدبرگ

ترجمه: مريم نعمت‌طاووسي

چاپ اول، بهمن 1388

انتشارات نمايش

قيمت: 6000 تومان